Een menswaardige samenleving, hoe dan?

Het waren de niet zo fraaie woorden van onze VVD-premier: ‘Pleur up’, en varianten daarop, die de meest besproken woorden waren tijdens de Algemene Beschouwingen. En daarover was dan weer ophef: hadden die Tweede Kamerleden niks beters te doen? Dit zegt alles over onze tijd: er is een schrijnend gebrek aan waarden en daarop gebaseerde normen. Ondertussen cultiveert het open riool Twitter de nieuwe internationale sport van elkaar in het openbaar afbranden.

De huidige politieke chaos is een crisis van de moraal. Een clown als Trump kan op het internationale politieke toneel verschijnen omdat de enige waarde ‘entertainment’ is en de norm is: alles wat prikkelt is geoorloofd. Hij is de openbaring van de morele leegte. Deze politieke clown maakt ook duidelijk dat een besef van waarden wezenlijk is. Zonder dat zijn we verloren.

Onze verkiezingen in maart zijn door hetzelfde onderliggende vraagstuk van morele stuurloosheid  zeer interessant. Op welke waarden gaan we onze normen baseren? Op welke richtinggevende principes gaan we de samenleving organiseren, een onderscheid maken tussen ‘goed’ en ‘kwaad’ en uiteindelijk belastingtarieven wijzigen en budgetten toewijzen?

De christelijke moraal is vervaagd, goed en kwaad zijn te simpele criteria geworden. Het socialisme bleek te dwingend. En het kapitalisme heeft sinds 2008 haar grimmige gezicht laten zien: de drijfveer om grenzeloos veel geld te verdienen brengt de hele samenleving in gevaar (bankencrisis). Toch gaan we nu weer die kant op. Welke morele principes werken dan wel?

Sheila Sitalsing bespreekt in haar Volkskrant-column van 10 oktober hoe in de VVD in haar verkiezingsprogramma een ‘beschaafd nationalisme’ probeert te verwoorden. Balkenende heeft geprobeerd Nederland weer aan de normen en waarden te krijgen, maar dat is niet echt aangeslagen. De VVD komt nu niet verder dan dat: etiquette als burgermansfatsoen.

Jesse Klaver van GroenLinks spreekt in deze morele woestijn opeens een andere taal. Hij heeft het  over ‘empathie’ als kernwaarde en in Buitenhof van 25 september had hij het over ‘universele menselijke waarden’ als richtinggevend principe. Als GroenLinks dit echt oppakt, kan ze de komende periode veel mensen aan zich binden die moreel zoekend zijn.
Klavers uitgangspunten sluiten aan op het gedachtengoed van Marshall B. Rosenberg (1934 – 2015), die de ‘Nonviolent Communication’ uitvond. De essentie van deze wereldwijd verbreide methode is wat alle religies gemeen hebben: empathie. De basis is bewustzijn van onze universele waarden; erkennen dat alles wat iemand doet, gedaan wordt vanuit de wens een fundamentele behoefte te vervullen. Hoe die vervuld wordt, daar kan je het over hebben, maar de behoeftes zijn wezenlijk: veiligheid, vrede, gezamenlijkheid, autonomie, zingeving etcetera.

In Zweden wordt de Groene Fractie van het Zweedse parlement getraind in deze methode van Rosenberg. Dit zou de politieke cultuur wezenlijk kunnen veranderen: zinvolle gedachtewisselingen in de Tweede Kamer, geen achterkamertjespolitiek, geen onzichtbare fractiediscipline, maar eerlijk en helder zijn. Veel mensen snakken daarnaar.
Ik moet zeggen dat Klaver in de Tweede Kamer het goede voorbeeld geeft door helder zijn standpunten te verwoorden, Wilders terechtwijst, maar ook sportief genoeg is hem tegemoet te komen als het gaat om gedeelde waarden. Klaver is duidelijk over zichzelf en respectvol naar anderen. Een van zijn recentelijke optredens bij Pauw met Ebru Umar, die hem om onduidelijke redenen aanviel, waarbij hij niet in de verleiding kwam in de tegenaanval te gaan, getuigde ook van werkelijke innerlijke waardigheid.

Deze gerichtheid op empathie en menselijke waarden sluit aan bij de stroming in de maatschappij die het Bruto Nationaal Geluk als criterium voor het politieke handelen wenst in plaats van het Bruto Nationaal Product, of in ieder geval een gezonde samenhang tussen die twee nastreeft. Een menswaardige samenleving gebaseerd op waarden die zich vertalen in zorg voor de natuur, werk voor iedereen, plezier voor iedereen; dus een betere verdeling van geld, tijd en middelen. Ook: een kortere werkweek, en wellicht een of andere vorm van het basisinkomen.

Jesse Klaver heeft een sterk punt, nu de uitwerking nog! Oriëntatie op universele waarden is naar mijn mening het middel om de moraal in onze samenleving terug te brengen en empathie is de manier om bij die waarden te komen. Het is wel nog een weg om dit ook echt te doen: practice as you preach, walk the talk. Binnen GroenLinks is men hopelijk bezig dit te leren en oefenen, want het gaat om: anders handelen en reageren dan voorheen.  En vooral: het begint bij een mindset.