Is het nou echt zo moeilijk om van de wereld een betere plaats
maken voor iedereen? De gedachte alleen al lijkt achterhaald…
Tussen het hedendaagse geweld is het goed aandacht te hebben voor
de theorie en praktijk van de geweldloosheid, die er ook altijd is geweest: in
religies, in politieke en sociale bewegingen (Ghandi, de Suffragettes, M.L.
King, ook binnen de recente Arabische Lente en de Palestijnse Intifada). Marshall
Rosenberg (1934-2015) heeft dit sinds de jaren ’60/’70 ontwikkeld tot een
interpersoonlijke communicatiemethode: de Nonviolent Communication. Deze is wereldwijd
verspreid maar is helaas vrij onbekend gebleven in het publieke debat.
Volgens de theorie van de geweldloosheid hebben alle mensen dezelfde universele basisbehoeften (waarden, drijfveren): veiligheid, sociale verbinding, autonomie, vervulling etc. Als we ons bewust zijn van welke behoeftes ons drijven en oog hebben voor de behoeftes van anderen, kunnen we ervoor zorgen dat schaarste voorkomen wordt. Daarmee voorkom je strijd. Het gevecht om de vervulling van basisbehoeften zit onder elk conflict, ook religieuze strijd. Helaas zitten enkelen op deze wereld op steeds meer bezit en moeten velen vechten om hun bestaan.
Volgens de theorie van de geweldloosheid hebben alle mensen dezelfde universele basisbehoeften (waarden, drijfveren): veiligheid, sociale verbinding, autonomie, vervulling etc. Als we ons bewust zijn van welke behoeftes ons drijven en oog hebben voor de behoeftes van anderen, kunnen we ervoor zorgen dat schaarste voorkomen wordt. Daarmee voorkom je strijd. Het gevecht om de vervulling van basisbehoeften zit onder elk conflict, ook religieuze strijd. Helaas zitten enkelen op deze wereld op steeds meer bezit en moeten velen vechten om hun bestaan.
Geweldloosheid kent als basis empathie, wat de essentie is
van alle religies. Dit betekent erkennen wat in een ander leeft, zonder
oordeel. Het is iets anders dan sympathie en ook iets anders dan begrip of
acceptatie. Helaas is het lastig dit werkelijk te begrijpen en vooral ook: te
leven. Ons ‘beschaafde’ bewustzijn wordt voortdurend verstoord door ons
primitieve ‘reptielenbrein’, dat helaas snelle impulsen geeft om te vechten, te
vluchten, of te bevriezen. Dit zijn begrijpelijke, maar vaak overtrokken
reacties, gebaseerd op angst en daaronder de drift te overleven. Deze reacties
lokken weer primitieve reacties van anderen uit.
De theorie is mooi, de praktijk weerbarstig, maar dat maakt
de theorie niet minder mooi. Wij, mensen, zijn beesten die ernaar verlangen
onze beestachtigheid te overwinnen, maar daar nog vrij slecht in slagen. Neem
het fenomeen zelfverrijking: velen verdienen echt genoeg om hun leven en dat
van hun kinderen materieel veilig te stellen en toch gaat de zelfverrijking
maar door. Blijkbaar heeft het reptielenbrein niet snel genoeg materie om zich veilig te voelen.
Wat moeten we toch met die hardnekkige, primitieve emoties
die zoveel ellende veroorzaken? In de theorie en de praktijk van de
geweldloosheid is het van belang emoties te erkennen, maar ook niet te
overschatten. Emoties zijn signalen voor wat daaronder zit: weer die behoeften.
Een wel of niet vervulde behoefte bepaalt de emotie. ‘Ieder negatief oordeel is
een tragische uiting van een onvervulde behoefte’, zei Marshall Rosenberg
Niet alleen de tegenstelling tussen arm en rijk neemt
momenteel toe, ook de tegenstelling in leefstijl en ideologie. Aan de ene kant
staat een steenrijke rechts-populist te schreeuwen dat de grenzen van een van
de rijkste landen op aarde dicht moeten, aan de andere kant zitten mensen op
matjes mindfull hun gedachten te observeren. Aan de ene kant wordt voedsel
totaal dier- en milieuonvriendelijk geproduceerd, aan de andere kant worden
steeds meer mensen vegetariƫr en veganist. Aan de ene kant maken enkelen met
gewelddadige aanslagen het leven intens onveilig, aan de andere kant zijn
mensen behulpzaam en nieuwsgierig met vluchtelingen aan het integreren.
Recent, 13 juni, stond in De Volkskrant een artikel over
studenten aan Avans die hun eigen ‘Bildungsprogramma’ hebben opgezet, met
vakken waarin aandacht is voor de mens-kant. Het doel is wijsheid, naast boekenkennis.
'School is erop gericht je boekenslim te maken, hier word je levensslim'. In
het basisonderwijs wordt het vak ‘burgerschap’ opgetuigd. In Amsterdam is ‘The
School of Life’ buitengewoon populair. Overal signaleer ik een behoefte aan
meer ‘levensslimheid’, aan een beschaafdere bodem in onszelf, aan een
vreedzamer en dus veiliger leven.
Deze initiatieven geven mij hoop dat we het geweld en de
sentimenten die tot gevaarlijk populisme leiden kunnen overwinnen.